Prawa ojca po nowelizacji Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego z dnia 6. 11. 2008 r.

Nowelizacja kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z 6 listopada 2008 roku (Dz.U.2008.220.1431), która weszła w życie 13 czerwca 2009 r., wprowadziła w rozdziale „Pochodzenie dziecka” szereg istotnych zmian. Rozdział ten został podzielony na dwa oddziały „Macierzyństwo” oraz „Ojcostwo” Pojawienie się tego pierwszego wymusił niewątpliwie szybki postęp medycyny oraz genetyki, a także coraz częstsze występowanie w Polsce zjawiska „matek zastępczych”. Polski ustawodawca zdecydował się w związku z tym na wprowadzenie zasady, iż matką dziecka jest kobieta, która je urodziła (art. 619). Wprowadził też możliwość wytoczenia powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa (wcześniej powództwa takie wytaczano poprzez stosowanie, w drodze analogii, przepisów o zaprzeczeniu ojcostwa).

Zmiany nie ominęły też unormowań dotyczących ojcostwa. Tu z kolei czynnikiem, który przyspieszył nowelę była rosnąca liczba badań DNA, które, z praktycznie stu procentową pewnością, wykluczają lub potwierdzają ojcostwo.

Dość istotne zmiany wprowadzono do instytucji zaprzeczenia ojcostwa. Ojciec może w dalszym ciągu wytoczyć powództwo w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę, z tą jednak zmianą, iż nie później niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności (art. 63). Ponadto zgodnie ze znowelizowanym art. 67 zaprzeczenie ojcostwa następuje przez wykazanie, że mąż matki nie jest ojcem dziecka. Zrezygnowano zatem z obowiązku wykazywania niepodobieństwa, że mąż jest ojcem dziecka Zrezygnowano też z tzw. kwalifikowanego zaprzeczenia ojcostwa (w formie oświadczenia), które regulował art. 68. Wobec możliwości jakie dają testy DNA utrzymywanie tych zapisów okazało się zbędne. Ustawodawca w art. 68 wprowadził za to unormowanie dotychczas nieznane. Zaprzeczenie ojcostwa nie jest bowiem dopuszczalne, jeżeli dziecko zostało poczęte w następstwie zabiegu medycznego, na który mąż matki wyraził zgodę. Dotyczy to sytuacji, gdy doszło do sztucznego zapłodnienia a materiał genetyczny pochodzi od innego mężczyzny.

Nowelizacja nie ominęła także regulacji dotyczących uznania dziecka i jego unieważnienia. W pierwszej kolejności zmianie uległy nazwy obu instytucji prawnych. I tak „uznanie dziecka” przemianowano na „uznanie ojcostwa” a „unieważnienie uznania” na „ustalenie bezskuteczności uznania”. Uznanie ojcostwa następuje, gdy mężczyzna, od którego dziecko pochodzi, oświadczy przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdzi jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna (art. 73 § 1). Co istotne jednak kierownik urzędu stanu cywilnego może odmówić przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, jeżeli uznanie jest niedopuszczalne albo gdy powziął wątpliwość co do pochodzenia dziecka (art. 73 § 3). Powinien także wyjaśnić osobom zamierzającym złożyć oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa przepisy regulujące obowiązki i prawa wynikające z uznania, przepisy o nazwisku dziecka oraz różnicę pomiędzy uznaniem ojcostwa a przysposobieniem dziecka (art. 73 § 2). Wzrasta zatem rola kierownika urzędu stanu cywilnego, który powinien przyjąć aktywną postawę, w miarę możliwości uniemożliwiając złożenie oświadczenia, gdy poweźmie wątpliwość co do pochodzenia dziecka. Ustawodawca wprowadza zatem kolejne uregulowania zmierzające do tego, aby prawnym ojcem dziecka mógł zostać jedynie ojciec biologiczny.

Po noweli oświadczenia o uznaniu dziecka nie można już złożyć przed sądem opiekuńczym, co wcześniej było dopuszczalne. Tylko w razie, niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki dziecka lub mężczyzny, od którego dziecko pochodzi, oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy (art. 74 § 1).

Zgodnie ze znowelizowanym art. 78 § 1 kodeksu mężczyzna, który uznał ojcostwo, może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. W razie uznania ojcostwa przed urodzeniem się dziecka już poczętego bieg tego terminu nie może rozpocząć się przed urodzeniem się dziecka. Jest to istotna zmiana w stosunku do dotychczasowych przepisów, na podstawie których mężczyzna mógł żądać unieważnienia uznania tylko z powodu wady swojego oświadczenia woli (choroba psychiczna, groźba etc.), i tylko w ciągu roku od daty uznania. W obecnym stanie prawnym żądanie takie może pojawić się właściwie w każdym momencie, byleby zachowany został wymieniony już półroczny termin. Granicą wystąpienia z powództwem jest także osiągnięcie pełnoletności przez dziecko, po tej dacie wystąpienie z powództwem jest już niedopuszczalne (art. 80). Ustalenia bezskuteczności uznania nie można również żądać po śmierci dziecka, chyba że samo uznanie nastąpiło już po śmierci dziecka (art. 83 § 1 i 2).

Jak widać zmiany kodeksu dosyć istotnie wpłynęły na uregulowania prawne, które umownie możemy nazwać „prawami ojca”. Łatwiej obecnie zaprzeczyć swojemu ojcostwu, łatwiej także doprowadzić do ustalenia bezskuteczności uznania dziecka. Warto jednak pamiętać, że zgodnie z art. 9 ust. 3 Ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, do uznania dziecka, które nastąpiło przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się dotychczasowe przepisy o unieważnieniu uznania dziecka. Z kolei zgodnie z ust. 1 tegoż artykułu dotychczasowe przepisy stosuje się także do wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, a także spraw o rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa (art. 9 ust. 2 tejże). W pozostałych przypadkach stosujemy przepisy znowelizowane.

Autor :Michał Krygowski
Dziuban, Krygowski Kancelaria Radców Prawnych